У пачатку XIX стагоддзя ў г. Брэст-Літоўску існавала адзіная праваслаўная царква Свята-Сімяонаўскага мужчынскага манастыра. Пабудаваная з дрэва, яна неаднаразова падвяргалася пажарам. 8 лістапада 1815 г, манастыр у чарговы раз быў ахоплены полымем, які акрамя розных гаспадарчых пабудоў знішчыў і царкву. Пажар 1819 г. канчаткова яе разбурыў  и знішчыў, што прывяло да яе закрыцця ў 1824 г. Пасля гэтых трагічных падзей на працягу двух дзясяткаў гадоў богаслужэнне  адбывалася ў дамавой трапезнай Свята-Благавешчанскай царквы, заснаванай на трэцім паверсе ў будынку былога базыліянскага манастыра. Аднак у сувязі з будаўніцтвам крэпасці ў 1830-40-х гг. манастырскія пабудовы былі знесены, а горад перамешчаны на тры кіламетры ва ўсходнім напрамку.

Праект будаўніцтва храма ў імя прыпадобнага Сімяона Стоўпніка ўпершыню быў прадстаўлены публіцы яшчэ ў 1846 г. Аднак на таргах падраду на будаўніцтва храма не знайшлося пакупнікоў, таму было прынята рашэнне ўзводзіць храм у межах выдзеленай ўладамі сумы. Гэта прымусіла значна спрасціць праект храма, які быў у выніку зацверджаны ў 1854 г. Закладка сабора была праведзена ў красавіку 1862 г. і ў гэтым працэсе ўдзельнічалі каля 10 тысяч чалавек.

Будаўніцтва каменнага храма было пачата толькі ў 1862 г. Узводзілі яго па праекце брэсцкага гарадскога архітэктара В. Палікарпава. Будаўнічыя работы праводзіліся рознымі майстрамі. Цагляны мур выконвалі муляры Чарнігаўскай губерніі, а сталярныя, дахавыя, тынкавыя і малярныя працы – майстры горада Брэста. Іканастас таксама вырабіў мясцовы разьбяр. Іконы, якія былі напісаны мастаком Цітовым, богаслужбовае  начынне і звон вагай у 100 пудоў даставілі з Масквы. Чыгунныя рашоткі для салеі, хору і крылец былі адлітыя на заводзе Эванса ў Варшаве.

Сабор, які размяшчаўся ў цэнтры горада на ўзвышаным месцы пры Маскоўска-Варшаўскай шашы, быў акружаны каменнай агароджай, якая складаецца з суцэльнага цаглянага цокаля з цаглянымі слупамі і жалезнай рашоткай паміж імі. Падмурак будынка вырабілі з каменнага каменя, а цокаль і чатыры ганка – з чэсанага гранітнага каменя. Цагляныя сцены, скляпенні і купалы ўзвялі на вапнавым растворы. Асноўная і шатровыя дахі пяці купалоў былі драўляныя, забяспечаныя громаадводамі. Цэнтральную страху пакрылі ліставым жалезам і афарбавалі цёмна-чырвонай алейнай фарбай, а даху купалоў – белай ангельскай бляхай. Дзверы сабора былі падвойныя, цёмна-жоўтага колеру. Вокны з жалезнымі рашоткамі мелі летнія і зімовыя рамы. Для ацяплення храма зладзілі сем печаў, а ў рызніцы невялікі камін. Унутраная прастора царквы складала 49,5 квадратных сажняў, так што магло змясціць да 700 чалавек.

7 лістапада 1865 г. хросным ходам з крэпасці ў новы храм перанеслі мошчы прападобнамучаніка Афанасія, а на наступны дзень ён быў асвечаны.

Сярод святынь Свята-Сімяонаўскага сабора асаблівае месца займалі мошчы прападобнага мучаніка Афанасія, ігумена Брэсцкага. У 1894 г. клопатамі протаіерэя Іаана Грыгаровіча над ракою з мошчамі была збудаваная велічная шата з вобразам святога. У храме меўся спіс з цудатворнага абраза Божай Маці «Холмскай», а гэтак жа старажытны абраз Свяціцеля Мікалая Цудатворца ў срэбнай рызе і пазалочаным ківоце, якая некалі належала Мікалаеўскай кафедральнай царквы, дзе праходзіў ўніяцкі Сабор 1596 г.  Акрамя таго, у храме знаходзілася даразахавальніца, падораная вялікім князем Аляксандрам Аляксандравічам – будучым імператарам Аляксандрам III.

Падчас першай Сусветнай вайны мошчы прыпадобнага мучаніка Афанасія былі перавезены ў Маскву. Пасля рэвалюцыі ацалелыя часціцы мошчаў вывезлі за мяжу. Толькі ў сярэдзіне 90-х гг. ХХ ст. невялікую частку мошчаў, якія захаваліся,  вярнулі назад у Брэст. У правым куце храма, дзе да 1915 г. спачывалі мошчы, цяпер адрэстаўраваная рака і знаходзіцца часціца мошчаў Афанасія Брэсцкага. Каля Сабора ў 2005 г. быў узведзены помнік гэтаму вялікаму святому.

У цяперашні час у храме знаходзяцца таксама часціцы мошчаў свц. Мікалая, прыпадобнага Сергія Раданежскага, прыпадобнай Ефрасінні Полацкай, Свяціцеля Інакенція Раданежскага і інш.

Пры храме арганізавана нядзельная школа і праваслаўная бібліятэка, дзейнічае сястрынства ў гонар Афанасія Брэсцкага, пакутніц Веры, Надзеі, Любові і іх маці Сафіі. Сабор двойчы наведваў Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі Аляксій (1905 г., 2001 г.).

У 1997 г. ў гэтым саборы была асвечана копія крыжа Ефрасінні Полацкай, выкананая брэсцкім майстрам М. Кузьмічом. У тым жа годзе мэр Масквы падарыў брэсцкаму храму пяць пазалочаных купалоў.

Брэсцкі Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор з'яўляецца помнікам архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю і ўяўляе сабой пяцікупальны храм з размешчанай над цэнтральным уваходам нішай з выявай Сімяона Стоўпніка. Рэстаўраваўся сабор двойчы: у 1886 г. быў выраблены капітальны рамонт, а ў 1988 г. – поўнае абнаўленне. Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор у Брэсце з моманту свайго адкрыцця ні разу не зачыняў дзверы для вернікаў. Нават у самыя цяжкія часы ў саборы здзяйсняліся набажэнствы. Пяцікупальны праваслаўны сабор у імя святога Сімяона Стоўпніка, пабудаваны ў руска-візантыйскім стылі, з'яўляецца ўпрыгожаннем горада. У 2010 г. была выканана акцэнтнае падсвятленне сабора, у выніку чаго храм атрымаў нефармальнае імя – «храм, які парыць» і  стаў дамінантай горада і ў цёмны час сутак.

Літаратура:

1. Брэсцкая Сімяонаўская царква // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Мінск, 1996. Т.3. С. 293.

2. Брестская Симеоновская церковь // Республика Беларусь : энциклопедия : [в 6 т.]. Минск, 2006. Т. 2. С. 514.

3. Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор // Кулагін, А. М. Праваслаўныя храмы на Беларусі: энцыкл. давед. Мінск, 2001. С. 27.

4. Брэсцкая Сімяонаўская царква // Архітэктура Беларусі : энцыкл. давед. Мінск, 1993. С. 89.

5. Сімяонаўская царква // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Брэсцкая вобласць. Мінск, 1984. С. 67

6. Козлович, В. В поисках утраченного : [соборы, храмы и церкви Бреста] / Валентина Козлович // Советская Белоруссия. 2010. 11 июня. С. 16.

7. Новаковская, А. Исповедь в рамках интервью: [молодёжное миссонерское братство при Свято-Симеоновском соборе] / А. Новаковская // Брестский вестник. 2008. 24 апр. С. 12.

8. Драздоў, У. Па дарозе храма : [праваслаўнае маладзёжнае брацтва памяці Афанасія пры Свята-Сімяонаўскім кафедральным саборы] / У. Драздоў // Народная трыбуна. 2007. 1 снеж. С. 10.

9. Гордеева,  Г. Чудотворные иконы Сято-Симеоновского собора г. Бреста / Г. Гордеева // Брестский курьер. 2002. №2 (янв.). С. 3.

10. Зырко, Н. В храме будет новый праздник : [Свято-Симеоновскому кафедральному собору – 135 лет] / Н. Зырко // Заря. 2000.16 дек.

11. Козлович, В. Праздник Свято-Симеоновского. И у храмов бывают дни рождения: [Свято-Симеоновскому кафедральному собору – 135 лет] / Валентина Козлович // Вечерний Брест. 2000. №52. С. 10.

12. Лопашова, Ю. Кафедральный собор отпраздновал юбилей: [Свято-Симеоновскому кафедральному собору – 135 лет] / Ю. Лопашева // Вечерний Брест. 2000. 20 дек. С.1,2.

13. Рубашевский, Ю. Золотые купола веры: [Свято-Симеоновскому кафедральному собору – 135 лет] / Юрий Рубашевский // Вечерний Брест. 2000. 15 дек.

14. Рубашевский, Ю. По золоту икон проходит летопись времен: [Свято-Симеоновский  кафедральный собор] / Юрий Рубашевский // Вечерний Брест. 2000. 15 дек.