Ваенны дзеяч, лётчык, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, генерал-маёр авіяцыі, Герой Савецкага Саюза (1937), заслужаны палярны лётчык

Ілля Паўлавіч Мазурук – савецкі палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза, генерал-маёр авіяцыі.

Ілля Мазурук нарадзіўся 7 ліпеня 1906 г. ў г. Брэст-Літоўск, у простай рабочай беларускай сям'і. Працаваў зваршчыкам. Пасля заканчэння сямігадовай школы працаваў у Арлоўскім гаркаме партыі. У 1920-я гады жыў у Ліпецку, працаваў памочнікам машыніста Ліпецкай электрастанцыі, быў сакратаром камсамольскай арганізацыі, загадчыкам агітпропам Ліпецкага, а потым Елецкага павятовых камітэтаў камсамола. Па камсамольскай пуцёўцы быў накіраваны ў ваенную авіяцыю. У 1925 г. уступіў у ВКП (б) КПСС.

У 1928 г. І. Мазурук скончыў Ленінградскую ваенна-тэхнічную школу ВПС, а ў 1930 г. – Барысаглебскую школу лётчыкаў, потым служыў у страявых частках ВПС. Удзельнічаў у ваенных аперацыях савецкай улады супраць басмачоў у Сярэдняй Азіі, як бортмеханік. Тут ён служыў у экіпажы легендарнага героя Грамадзянскай вайны В. Ф. Камінскага.

У гістарычных хроніках апісваецца такі выпадак часоў барацьбы з басмачамі ў Паўднёвым Казахстане. Семдзесят абаронцаў Кзыл-Агачынскага гарнізона адбіваліся ад бандытаў. Атрады АГПУ, высланыя на дапамогу, яшчэ не прыбылі. Але авіятары падаспелі своечасова. У крэпасці скончыліся патроны, харчаванне, у абрэз заставалася вады. На тэрыторыі крэпасці пілоты ўбачылі два белых палотнішча, на якіх было напісана чырвонай глінай: “Няма патронаў”. Мазурук напісаў запіску, у якой было адно слова: “Трымайцеся”. Ён хутка выцягнуў патроны з кулямётнай стужкі, загарнуў у знятую гімнасцёрку і скінуў над крэпасцю. Скрутак трапіў па прызначэнні. Такіх “пасылак” з патронамі адважныя лётчыкі, атрадам якіх камандаваў тады яшчэ малады лётчык Мазурук, паслалі не адну. А потым і самі закідалі басмачоў гранатамі. За гэтую аперацыю Ілля Мазурук быў узнагароджаны імянным пісталетам з дароўным надпісам: "Ваенлёту Мазуруку за паспяховую барацьбу з контррэвалюцыяй ад калегіі АГПУ". Імянная зброя, уручаная лётчыку, а не сухапутнаму вайскоўцу – гэта была велізарная рэдкасць.

У 1930-1938 гг. ён быў пілотам “Дабролёта”, Грамадзянскага паветранага флоту (ГПФ), праходзіў трэніроўку ў 3-цяй аб'яднанай школе ГПФ, працаваў на авіялініях Адэса-Батумі, Ташкент і Алма-Ата, з 1932 г. – на Далёкім Усходзе, ва Усесаюзным аб'яднанні паветраных паведамленняў “Трансавіяцыя”. Ён адным з першых асвоіў далёкаўсходнія паветраныя трасы, у тым ліку на Сахалін (начальнік эстафеты) і Камчатку.

Быў у яго жыцці такі выпадак. Увесну 1932 г. на Далёкім Усходзе пачалося разводдзе. Рака Хор выйшла з берагоў, затапіла на дзясяткі кіламетраў лясы, палі, паселішча. Людзі змагаліся за жыццё, як маглі. А вакол на сотні кіламетраў – бязлюддзе, тайга ды сопкі. І вось на затопленую вуліцу, сярод якой плаваюць дошкі і бярвення, садзіцца старэнькі гідрасамалёт. Гэта быў самалёт Мазурука. Аднойчы ён здзейсніў вымушаную пасадку ў тайзе і пашкодзіў стойку шасі. На дапамогу яму прыйшлі эвенкі. Па яго парадзе, яны выстругалі з самага трывалага дрэва, што расце ў гэтых краях – даурскай лістаўніцы, драўляную "нагу", стойку. Мазурук не толькі ўзляцеў, але і даляцеў да аэрапорта Зея, а адтуль і да Хабараўска.

Ён здзейсніў першы рэйс Хабараўск – Іман (Дальнерэчэнск) – Другая Рэчка (Уладзівасток) 27 жніўня 1932 г. Гэтая дата лічыцца днём нараджэння грамадзянскай авіяцыі Прыморскага краю.

Удзельнік будаўніцтва Камсамольска-на-Амуры. Менавіта І. П. Мазурук даставіў у сяло Пермскае камісію, якая канчаткова выбрала месца для будаўніцтва Камсамольска-на-Амуры.

У маі 1935 г. за 45 гадзін здзейсніў пералёт Масква-Сахалін. У гонар 10-годдзя Сахаліна “За шматгадовую працу па абслугоўванні Сахалінскай лініі” Указам ЦВК СССР ад 16 мая 1935 г. узнагароджаны першым ордэнам Чырвоная Зорка.

Вось што казаў сам І. П. Мазурук будучым лётчыкам: “... Маё завяшчанне кожнаму маладому пілоту: скончыў школу – ляці на Далёкі Ўсход. Гэта сапраўдны універсітэт”.

У 1936 г. прайшоў курсы Вышэйшай лётнай падрыхтоўкі пры 1-й Чырванасцяжнай аб'яднанай авіяцыйнай школе ГПФ імя. П. І. Баранава, а потым працаваў у палярнай авіяцыі Галоўпаўночмаршляху. Колькасць часу, якое лётчык Ілля Паўлавіч Мазурук правёў у небе Арктыкі і Антарктыкі, не паддаецца падліку. Можна сказаць, ён правёў у небе ўсё сваё прафесійнае жыццё – і прыносіў ўдачу ўсім экспедыцыям, у якіх удзельнічаў. Ён быў сапраўдным нябесным анёлам-захавальнікам савецкіх палярнікаў. Толькі крылы ў яго былі рукатворныя – крылы самалётаў. Да лістапада 1936 г. ён налётаў 533 700 км., гэта як абмінуць Зямны шар больш за 10 разоў. Да гэтага часу налёт у Мазурука складаў 2553 гадзіны. Дарэчы, рэйсы паміж Хабараўскам і Сахалінам тады не былі рэгулярнымі. Гэта заўсёды было нейкае тэрміновае заданне, звязанае часцей за ўсё з экстрэмальнымі здарэннямі. Можна толькі ўявіць, колькі ў Мазурука было такіх спецыяльных заданняў… Прычым, лётаць даводзілася выключна ў складаных умовах надвор'я, над тайгой, гарамі.

У 1937 г. ў якасці камандзіра самалёта ТБ-3 І. П. Мазурук удзельнічаў у высадцы першай дрэйфуючай навуковай станцыі “Паўночны полюс-1”. За мужнасць і гераізм, праяўленыя пры выкананні гэтага задання, яму, 27 чэрвеня 1937 г., было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза з уручэннем ордэна Леніна.

У 1938-1941 гг. І. П. Мазурук займаў пасаду начальніка ўпраўлення палярнай авіяцыі Галоўпаўночмаршляху.

Падчас савецка-фінскай вайны 1939-1940 гг. І. П. Мазурук на пасадзе камандзіра бамбавіка ТБ-3 выканаў некалькі баявых вылетаў.

У гады Вялікай Айчыннай вайны ён з ліпеня 1941 г. – камандзір авіяцыйнай групы ВПС Паўночнага флота, а з 1942 г. – начальнік Краснаярскай паветранай трасы. Усяго ў 1942-1945 гг. па трасе было перакінута 8094 самалёта, якімі былі абсталяваныя 250 савецкіх авіяпалкоў. Камандаванне ацаніла працу Мазурука, які змог забяспечыць мінімальныя страты людзей і тэхнікі ў самых суровых умовах. Палкоўніку Ілле Паўлавічу Мазуруку было прысвоена званне генерала-маёра авіяцыі.

Пасля вайны лётчык Мазурук, хоць і быў прызначаны начальствам на вельмі высокія пасады ў Галоўпаўночмаршляху, ўсё ж такі ад штурвала самалёта адвыкаць не збіраўся. Толькі ў 1947-1953 гг. ён здзейсніў 254 палёта на дрэйфуючыя станцыі. У 1950 гг. ён быў удзельнікам паветранай высокашыротнай экспедыцыі “Поўнач-5”.

У 1955-1956 гг. Мазурук узначальваў лётны атрад першай савецкай марской экспедыцыі ў Антарктыду. У студзені 1956 г. ён першы, хто зрабіў пасадку самалёта Ан-2 на вяршыню айсберга ў Антарктыдзе.
Ілля Паўлавіч Мазурук быў узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, трыма ордэнамі Чырвонага Сцяга, трыма ордэнамі Айчыннай вайны 1-й ступені, двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, трыма ордэнамі Чырвонай Зоркі; савецкімі медалямі, замежнымі ўзнагародамі.

І. П. Мазурук жыў у Маскве, памёр 2 студзеня 1989 г. i пахаваны на Траякураўскіх могілках Масквы. У Брэсце ёсць вуліца названая ў гонар Іллі Паўлавіча.

Літаратура:
1. Мазурук Илья Павлович // Республика Беларусь : энциклопедия : [в 7 т.] . Минск, 2007. Т. 4. С. 613.
2. Мазурук Илья Павлович // Регионы Беларуси : энциклопедия. В 7 т. Т. 1 кн. 2. Брестская область. Минск, 2009. С. 66.
3. Мазурук Ілля Паўлавіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Мінск, 1999. Т. 9. С. 511.
4. Мазурук Ілля Паўлавіч // Памяць : Брэст. Гісторыка-дакументальная хроніка у 2 кн. Мінск, 2001. Кн. 2. С. 632 – 633.
5. Адамянц-Подъяков, В. 2, 5 миллиона километров по воздушным трассам : [об уроженце Бреста Илье Мазуруке] / Валерий Адамянц-Подъяков // Заря. 2007. 22 дек. С. 10.
6. Рубашевский, Ю. Сибирь и Аляска – два берега : во времена Великой Отечественной их связал воздушной трассой выходец из Бреста : [Илья Мазурук] / Юрий Рубашевский // Вечерний Брест. 2013. 20 март. С. 11.